اکتشاف معدنی، نخستین گام برای تأمین مواد اولیه مورد نیاز صنایع و توسعه اقتصادی محسوب میشود. با افزایش تقاضا برای منابع معدنی، اهمیت شناسایی ذخایر جدید و بهرهگیری از فناوریهای نوین برای کاهش اثرات زیستمحیطی بیش از پیش احساس میشود. این فرآیند، نهتنها اشتغالزایی و کاهش وابستگی به واردات را به همراه دارد، بلکه نقش کلیدی در تحقق توسعه پایدار ایفا میکند. در این مطلب، به بررسی دقیق مراحل مختلف اکتشاف معدن پرداختهایم. همراه ما باشید تا این مسیر پرچالش و ارزشمند را بهتر بشناسید.
هر عملیات اکتشاف (اکتشاف در معنای عام) از دو مرحله اساسی تشکیل شده است، که این مراحل عبارتند از :
الف) پیجویی
ب) اکتشاف
الف) پیجویی
اولین مرحله از مراحل اکتشاف مرحله پیجوی است که در صورت رضایت بخش بودن نتایج حاصل، آغاز عمر یک معدن خواهد بود. هدف اصلی پیجویی، جستجو و تعیین محل یک آنومالی، یعنی یک ناهنجاری زمین شناسی با مختصات یک کانسار کانی میباشد.
اخذ تصمیم در مورد نوع کانی و محلی که باید در آن پیجویی صورت گیرد، بخشی از برنامهی کلی پیجویی و اکتشاف است و به عوامل گوناگونی از قبیل شرایط بازار، قیمت و میزان عرضه و تقاضا، کالاهای جایگزین و قابل رقابت، تولید و رشد، شرایط جغرافیایی و زمین شناسی مستعد و جو سیاسی و تجاری مناسب بستگی دارد. از آنجا که اغلب کانسارها امروزه در سطح زمین و در معرض دید نیستند روشهای جستجوی مستقیم بایستی با روشهای غیر مستقیم تکمیل شوند.
روشهای مستقیم مانند آزمایشات فیزیکی و مشاهده ای، مطالعات زمین شناسی ونقشه برداری، نمونه برداری در پیجویی کانسارهای غیر فلزی و زغال سنگ که اغلب دارای رخنمون هستند یا در زیر روباره های کم عمق واقعند، موفق میباشند ولی برای کانسارهای فلزی بکار گیری روشهای غیرمستقیم مانند روشهای ژئوفیزیکی، ژئوشیمیایی و گیاه شناسی زمین، تقریبا همیشه اجتناب ناپذیر است.
الف-۱) پیجویی زمین شناسی
پیجویی زمین شناسی، بکار گیری علم پیدایش و تشکیل کانسار کانی، نقشه برداری ساختمانی و تجزیه و تحلیلهای کانی شناسی و سنگ شناسی در کشف و تشخیص و ارزیابی پیگردهای کانی است. کاربرد زمینشناسی در جستجوی کانی شامل بررسی ویژگیهای زایشی منطقه هدف، جمعآوری دادههای بهدستآمده در جریان هر یک از مراحل پیجویی و اکتشاف (مانند نقشهبرداری، مطالعات دگرسانی و زونبندی، پیمایش گمانهها و مغزهها)، تفسیر دادههای زمینشناسی جمعآوریشده و یکپارچهسازی و همسنخ کردن کلیه اطلاعات دیگر است. این اقدامات با هدف هدایت جستجوی کانسار و ارزیابی آن انجام میشوند و نقش مهمی در بهینهسازی فرآیند اکتشاف دارند.
الف-۲) پیجویی ژئوفیزیکی و ژئوشیمیایی
پیجویی ژئوفیزیکی
در میان روش های پیجوی غیر مستقیم روش یا روش های ژئوفیزیکی در راس قرار دارند. در پیجوییهای ژئوفیزیکی، تغییراتی را در شرایط زمین شناسی که ممکن است ناشی از وجود کانسارهای کانی اقتصادی باشد، از فاصله ای مشخص کشف می کنند. با استفاده از ابزارهای بسیار حساس تغییرات خواص فیزیکی زمین ( ناهنجاریها ) انداره گیری می شوند. این ناهنجاریها میتواند ناشی از وجود یک کانسار کانسنگ باشند یا نباشند، ولی تشخیص این امر پیچیده و مشکل است. دامنهی نفوذ روشهای ژئوفیزیکی هوابرد تقریبا نامحدود است ولی نفوذ آنها در زمین بندرت از ۹۰ متر فراتر می رود.
کاربرد ژئوفیزیک جهت پیجویی و اکتشاف، در آغاز، در صنایع نفت و گاز طبیعی شروع شد و بیشترین میزان موفقیت را تا کنون در این زمینه کسب کرده است. از طریق ژئوفیزیک همچنین میتوان اطلاعات با ارزشی برای تهیه ی نقشه های زمین شناسی که موقعیت فضایی کانسار (عمق، شکل و…) یا شکلهای زمین ساختی (چینها، گسلها و…) را بیان میکند، بدست آورد.
هر روش جهت اندازه گیری خاصیت یا مشخصه خاصی است که برای کانیهای مختلف متفاوت است در نتیجه میتوان گفت برای هر کانی یا کانسار خاص از روشهای ژئوفیزیکی خاصی میتوان استفاده کرد. این روشها عبارتنداز:
روش گرانی، مغناطیسی، لرزه ای، الکتریکی، الکترومغناطیسی، مقاومت ویژه، قطبش القایی، رادیواکتویته و ....
پیجویی ژئوشیمیایی
ژئوشیمی در مقایسه با ژئوفیزیک جدیدتر است. پیجویی ژئوشیمیایی تغییرات جزئی را که ناشی از وجود مادهی معدنی (معمولا فلزی) در نزدیکی محل پیجویی است کشف میکند، این تغییرات در ترکیب شیمیایی نمونه های گرفته شده از آب، هوا، خاک و گیاهان اندازه گیری میشود. باید دانست که کشف اولیهی مادهی معدنی با استفاده از روش ژئوشیمی فقط مقدمه و نقطهی شروعی برای کشف مستقیم از طریق پیجویی زمین شناسی و یا پیجویی ژئوفیزیکی خواهد بود.
ژئوشیمی اغلب در جاهایی که زمین شناسی و ژئوفیزیک نسبتا کارایی نداشته باشند، کاراتر است. بطور کلی ژئوشیمی برای یافتن زغالسنگ، کانیهای غیر فلزی، بوکسیت، سنگهای قیمتی یا کانسنگهای آهن، منگنز، کرومیت و تیتان مورد استفاده قرار نمیگیرند.
ب) اکتشاف
اگر هدف پیجویی تعیین محل ناهنجاریهای مربوط به کانسار کانی باشد، هدف اکتشاف تعیین حدود و ارزیابی آنهاست. در اکتشاف، شکل هندسی، گستره و ارزش یک کانسار را با استفاده از تکنیک هایی مشابه پیجویی ولی با دقتی بیشتر تعیین می کنند. در اکتشاف به عنوان مرحلهی دوم در عمر یک معدن، فرایند جستجو در جریان و از طریق فازهای تاکتیکی ارزیابی و بررسی تفضیلی ادامه می یابد.
تفاوت های بارز میان پیجویی و اکتشاف
محل عملیات
در مرحله ی اکتشاف، منطقه ی مورد بررسی از نظر وسعت کاهش می یابد و مطلوبیت افزایش پیدا می کند. محل عملیات ازهوا به سطح زمین و زیر زمین منطقل می گردد. ژئوفیزیک سطحی جایگزین ژئوفیزیک هوابردی می شود، کارهای زمین شناسی به نحو فزاینده ای به زیر سطح زمین سوق داده شده و تکنیک های اکتشافی زیر سطحی بیشتر به کار گرفته می شوند.
نمونه های فیزیکی
روشهای مستقیم که شواهد فیزیکی عینی ارئه می نمایند، جای خود را به روشهای غیر مستقیم اکتشافی می دهند. از آنجا که امروزه بیشتر مواد معدنی در دل زمین پنهان هستند، برای به دست آوردن نمونه های واقعی از کانی بایستی روشهای حفر زیر زمینی به کار گرفته شوند. معمول ترین این روشها که امروزه مورد استفاده قرار می گیرد، حفاری است.
اطلاعات (داده ها)
به منظور کاهش ریسک در جریان مرحلهی اکتشاف، اطلاعات اساسی بیشتری درمورد کانسار هدف، مورد نیاز می باشد.
به طور کلی مراحل پیشرفت در اکتشافات عبارتند از :
- نواحی مطلوب تعیین شده به روش پیجویی از طریق تکنیک های اکتشافی به طور کامل مشخص می شوند .
- نمونه برداری هم به صورت بخشی و هم در کل منطقه ی مشخص شده در مرحله ی قبل و به بیانی، کانسار کانی صورت می پذیرد و نمونه ها تجزیه می شود.
- اطلاعات حاصل از نمونه ها جهت انجام برآورد تناژ و عیار به کار گرفته می شوند و با استفاده از تناژ و عیار براورد شده می توان درآمد حاصل را محاسبه کرد و مقدمات لازم برای انجام مطالعات امکان سنجی معدنکاری را فراهم نمود.
آشنایی با مراحل مختلف اکتشاف معدن
بر اساس تقسیم بندی جهانی که توسط سازمان ملل انجام گرفته مراحل مختلف اکتشاف ۴ مرحله شناسایی Reconnaissance ، پی جوئی Prospecting ، اکتشاف عمومی General Exploration و اکتشاف تفصیلی Detailed Exploration است که در اولین جلسهی شورای اکتشاف مطرح گردیده و مورد تصویب قرار گرفته است.
خدمات اکتشافی مورد لزوم در هر یک از مراحل ۴ گانه فوق بصورت زیر است:
- مرحلهی شناسایی
مرحله شناسایی که بصورت عملیاتی اکتشافی در زون های ساختاری ـ متالوژنیکی در محدوده ورقه های ۱۰۰۰۰۰: ۱ صورت میگیرد شامل اطلاعات زیر است.
نقشه زمین شناسی ۱۰۰۰۰۰: ۱
نقشه ژئوشیمی ۱۰۰۰۰۰: ۱
اطلاعات ماهواره ها
اطلاعات ژئوفیزیک هوایی
اطلاعات زمین شناسی اقتصادی
در نهایت لایه های اطلاعاتی فوق در سیستم G.I.S تلفیق و مناطق امید بخش جهت انجام عملیات اکتشافی مراحل بعدی پس از کنترل زمینی تعیین خواهد گردید.
- مرحلهی پیجویی
این مرحله شامل انجام عملیات اکتشافی در مناطق امید بخش است که در مرحلهی شناسایی مشخص شده اند. عملیات اکتشافی در این مرحله در مقیاس ۲۰۰۰۰: ۱ انجام خواهد گرفت و شامل موارد زیر است: ( هر یک از موارد زیر بر اساس نوع ماده معدنی و گسترش آن قابل تغییر یا حذف می باشد)
۱ ـ بررسی های زمین شناسی و اکتشافی
۱ـ ۱ـ تهیه نقشه زمین شناسی ـ معدنی با مقیاس ۲۰۰۰۰: ۱ با استفاده از عکس های هوایی ۲۰۰۰۰ :۱ و نقشهی توپوگرافی به مقیاس ۲۰۰۰۰: ۱
۲ ـ ۱ ـ نمونه گیری جهت مطالعات پتروگرافی فسیل شناسی، مقطع صیقلی، XRF، تجزیهی شیمیایی به تعداد مورد نیاز بر حسب مادهی معدنی و گسترش آن
۳ ـ ۱ـ حفر ترانشه و چاهک بر روی زون های کانی سازی و انجام نمونه گیری سیستماتیک از آنها همراه با برداشت زمین شناسی
۴ ـ ۱ ـ حفر یک یا دو گمانه اکتشافی در مناطق پتانسیل دار بر اساس اطلاعات ژئوفیزیکی و ژئوشیمیایی در صورت لزوم .
۲ ـ بررسی های ژئوفیزیکی
عملیات ژئوفیزیکی در صورت لزوم بر روی مناطق پتانسیل دار پروفیل های شناسایی صورت می گیرد.
۳ ـ بررسی های ژئوشیمیایی
در این مرحله بررسی های ژئوشیمیایی در مناطق امید بخش در مقیاس ۲۰۰۰۰: ۱ به صورت زیر انجام خواهد گرفت:
۱ ـ ۳ ـ تهیهی شبکهی نمونه برداری در محدودهی مورد نظر در مقیاس ۲۰۰۰۰: ۱ که از هر یک کیلومتر مربع ۵ تا ۲۰ نمونه اخذ خواهد شد.
۲ـ ۳ـ نمونه گیری از رسوبات آبراهه ای و آنالیز شیمیایی آن ها برای حد اقل ۱۰ عنصر پاراژنز به روشهای مختلف (روش آنالیز نمونه ها بر اساس نوع نمونه، تیپ کانی سازی و حد تشخیص و آزمایشگاه خواهد بود.)
۳ ـ ۳ ـ نمونه گیری جهت مطالعات کانی سنگین که معمولا به تعداد ۱۰/۱ نمونه های ژئوشیمی بوده و پس از مشخص شدن آنومالی ها در محدوده های آنومالی برداشت خواهد شد.
۴ ـ ۳ ـ نمونه گیری از سنگ بستر پروفیل در صورت لزوم ( رگه ها و آثار کانی سازی، آلتراسیون )
۵ ـ ۳ ـ پردازش داده ها برای عناصر پاراژنز، تهیهی نقشه های آنومالی و ارزیابی آنومالیها به منظور اولویت بندی اکتشافی و ارائهی گزارش
۴ ـ تلفیق داده های زمین شناسی و اکتشافی، ژئوشیمیایی و ارائهی گزارش پایانی
در این مرحله گسترش منطقه معدنی (Target) تعیین و پتانسیل معدنی کانسار روشن می گردد.
- مرحله اکتشاف عمومی
در این مرحله عملیات اکتشافی بر روی مناطق معدنی (targets) که در مرحله پی جویی ادامه عملیات اکتشافی بر روی آن پیشنهاد شده به صورت زیر انجام خواهد گرفت ( در این مرحله مقیاس عملیات اکتشافی ۵۰۰۰: ۱و یا بزرگتر خواهد بود.)
۱ـ بررسی های زمین شناسی و معدنی
۱ ـ ۱ـ تهیه نقشه زمین شناسی و معدنی ۵۰۰۰: ۱با استفاده از عکس های هوایی ۵۰۰۰: ۱ و در صورت امکان و ضرورت توپوگرافی ۵۰۰۰: ۱که به طریقه فتوگرامتری تهیه شده است ( عکس های هوایی ۵۰۰۰:۱ از ۴ برابر نمودن عکسهای هوایی ۲۰۰۰۰: ۱تهیه خواهد شد )
۲ ـ ۱ـ نمونه گیری جهت مطالعات پتروگرافی ، مقطع صیقلی، XRF و تجزیه شیمیایی به تعداد مورد نیاز بر حسب نوع ماده معدنی
۳ـ۱ـ حفر ترانشه و چاهک و گمانه انجام نمونه گیری سیستماتیک در امتداد آنها و برداشت زمین شناسی آنها
۴ ـ ۱ـ تغییر و تفسیر نتایج و ارائه گزارش
۲ـ بررسی های ژئوفیزیکی
انجام عملیات ژئوفیزیکی بر روی منطقه معدنی زون کانی سازی جهت تعیین گسترش عمقی آن ( تعیین شبکه فاصله پروفیل ها و روش عملیات بر اساس نوع ماده معدنی و گسترش زون کانی سازی خواهد بود. )
۳ ـ اکتشافات ژئوشیمیایی
در این مرحله در منطقه معدنی بررسیهای ژئوشیمیایی بر اساس نمونه گیری از سنگ لیتوژئوشیمیایی یا پروفیل خاک به صورت زیر انجام خواهد گرفت .
۱ـ۳ـ تعیین شبکه نمونه برداری به صورت پروفیل های موازی عمود بر گسترش طولی زون کانی سازی که بر اساس نوع نمونه و روند کانی سازی مشخص می گردد و معمولا به صورت ۲۰*۱۰۰ ، ۴۰*۱۰۰ و یا ۵۰*۵۰ خواهد بود . نمونه برداری از سنگ بصورت تکه ای و در هر ایستگاه بطور متوسط حدود یک کیلوگرم نمونه حدود ۱۰ تکه بطوریکه فاصله نقاط نمونه برداری را بپوشاند ، در حالیکه نمونه گیری از خاک پس از انجام مطالعات توجیهی از زون مناسب پروفیل خاک صورت خواهد گرفت.
۲ـ ۳ـ آنالیز شیمیایی نمونه ها برای ۸ تا ۱۰ عنصر پاراژنز
۳ـ۳ـ پردازش داده ها ،تهیه نقشه های آنومالی ژئوشیمیایی ، تعبیرو تفسیر نتایج و تلفیق داده ها ی زمین شناسی و ژئوفیزیکی ، تعیین محدوده کانسارو انتشار کانی سازی در دو بعد سطحی و یک بعد عمقی احتمالی
۴ـ حفر گمانه های اکتشافی
این مرحله پس از اتمام بررسی های زمین شناسی ـ اکتشافی ژئوشیمیایی و عملیات ژئوفیزیکی صورت خواهد گرفت و شامل موارد زیر است:
۱ـ۴ـ تلفیق داده های زمین شناسی و معدنی ، ژئوشیمیایی و ژئوفیزیکی و تعیین نقاط حفاری
۲ـ۴ـ جاده سازی و ایجاد سکوی حفاری برای حفر یک یا چند گمانهی آزمایشی
۳ـ۴ـ حفر گمانه های اکتشافی به صورت محدود و برداشت و نمونه گیری از آنها
۵ـ آزمایشات فرآوری
بردشت یک نمونهی نماینده از زون کانی سازی و انجام آزمایشات تکنولوژی اولیه ( در مقیاس آزمایشگاهی ) بر روی آن
۶ـ تلفیق داده ها و ارائه گزارش پایانی
تلفیق کلیه داده ها، تخمین شکل و عیار و ساختار ماده معدنی ، تعیین ذخیرهی تقریبی و سطح فرسایش کانسار و مشخص نمودن ادامهی کار جهت اکتشافات مرحلهی بعدی.
- مرحله اکتشاف تفصیلی
این مرحله پس از اخذ نتیجه مطلوب از انجام مرحله اکتشاف عمومی و بر اساس برنامه پیشنهاد شده بر روی زون کانی سازی ( کانسار) در مقیاس های ۵۰۰: ۱ یا ۱۰۰۰: ۱ یا ۲۰۰۰: ۱ بر حسب نوع مادهی معدنی و گسترش زون کانی سازی انجام خواهد گرفت و شامل موارد زیر است:
۱ـ ۴ـ تهیهی نقشه زمین شناسی ـ توپوگرافی محدوده کانسار های ۵۰۰: ۱ یا ۱۰۰۰: ۱ ، ۲۰۰۰: ۱ متناسب با ایجاد و نوع ماده معدنی و ویژگی های زمین شناسی ـ معدنی آن.
۲ـ۴ـ نمونه گیری جهت مطالعات پتروگرافی، مقطع صیقلی، XRF و تجزیهی شیمیایی به تعداد مورد لزوم بر حسب نوع مادهی معدنی و گسترش آن.
۳ـ۴ـ حفر ترانشه و چاهک و برداشت زمین شناسی و نمونه گیری از آنها
۴ـ۴ـ عملیات ژئوفیزیکی در امتداد پروفیل هایی عمود بر گسترش طولی زون کانی سازی به فواصل مورد لزوم
۵ـ۴ـ تعیین شبکه حفاری و حفر گمانه های اکتشافی بر روی مناطق آنومالی ژئوفیزیکی همراه با برداشت مغزه ها و نمونه گیری از آنها
۶ـ۴ـ ارزیابی ژئوشیمیایی بر اساس نمونه های اخذ شده از ترانشه ها و گمانه های اکتشافی به منظور تعیین روند زون کانی سازی و کشف ذخایر پنهان
۷ـ۴ـ برداشت یک یا دو نمونه نماینده از سایر کانسار و انجام آزمایشات تکنولوژی در مقیاس نیمه تفصیلی بر روی آنها
۸ـ۴ـ تعیین شکل کانسار و عیار میانگین و ذخیره قطعی کانسار
۹ـ۴ـ انجام مطالعات فنی ـ اقتصادی بر روی کانسار
۱۰ـ۴ـ تلفیق کلیه داده ها، تعبیر و تفسیر نتایج و ارائه گزارش پایانی
انواع ذخایر در منابع معدنی
ذخایر صفحه ای ذخایری هستند که در جهت طول و عمق گسترش زیاد دارند. حال آنکه در جهت عرض بسیار محدود می باشند. به دو دستهی لایه ای و رگه ای تقسیم می شوند.
ذخایر صفحه ای لایه ای
از ذخایر رسوبی نوع لایه ای می توان به کانسارهای آهن (BIF) اشاره کرد که مهمترین آهنهای دنیا محسوب می شوند. اینها مربوط به پرکامبرین هستند. این کانسارها به دو دستهی آلگوما Algoma، دریاچه سوپریور(Lake superior) تقسیم میشوند.
ذخایر آلگوما
ذخایر آلگوما با سنگ های آتشفشانی در ارتباطند که به طور عمده در آرکئن تشکیل شده اند، کوچکند و یک زون بندی رخساره ای را نشان می دهند. بطوری که در حاشیه اکسیدی بعد کربنات های آهن و بعد رخسارهی سولفیدی قرار می گیرد.
ذخایر دریاچه سوپریور
ذخایر آهن دریاچه سوپریور نسبتا بزرگ و در اعماق کم هستند. سن آنها ۲ میلیارد سال قبل قرار می گیرد. و از ذخایر لایه ای دارای منشأ ماگمایی به کرومیت و مگنتیت در سنگهای اولترامانیکی می توان اشاره کرد. بخصوص کانسارهای کرومیت بوشوار در آفریقای جنوبی استیل واتر آمریکا کمپلکس دایک بزرگ رودزیا این کانسارها از اهمیت اقتصادی خاصی برخوردارند و کانسارهای لایگون احتمالاً نتیجهی جایگزینی ماگما در مناطق آرام از جمله کراتونها تشکیل می شوند. سن این کانسارها پرکامبرین است. سنگ میزبان آنها دونیت، پریدوتیت، پیروکسنیتهای کم سرپانتینی شده است که ۹۸% کرومیتهای دنیا را می سازد. مهمترین یا عظیم ترین ذخایر آهن در لوپولیتهای لایگون حادث شده اند. مثل ذخایر آهن موجود در کمپلکس بوشوار، استیل واترو اسکالگارو.
ذخایر رگهای
مثل کانسارهای طلای رگه ای آرکئن که در درون شیستهای سبز آرکئن که سنگهای اولیه آنها سنگهای نامیک و اولترانامیک بوده اند یافت می شود. طلا بصورت آزاد در داخل پیریت و کالکوپیریت دیده می شود. مقدار ذخیره این کانسارها کمتر از یک میلیون تن و عیار آنها بین ۱۰۰ – ۱۵ گرم در تن نوسان می کند. و عمدتاً در سپر کانادا ، استرالیا و رودوزیای آفریقا یافت می شود.
ذخایر استوانه ای
کانسارهای نابرجای حاصل از هوازدگی در این کانسارها فرآیندهای هوازدگی مواد با ارزش را می شوید از محیط اولیه خارج و در محیط مناسب دیگری نهشته می کند. مانند کانسارهای اورانیوم، این کانسارها از تونهای اسیدی و پگماتیتهای رخنمون یافته در سطح زمین شسته شده و پس از انتقال از محیط اکسیدان سطحی و رسیدن به محیطهای احیایی مناسب که معمولاً چنین شرایطی در محیطهای رودخانهای حاصل می شوند، نهشته می گردند. اورانیوم جزو عناصر کمپلکس ساز است که جانشین کمپلکسهای تترا نمیشود و در مراحل آخر وارد پگماتیتها می شود. کانسارهای اورانیوم رودخانه ای به سه گروه تقسیم می شوند.
گروه Roll front
اینها به حالت کنگره ای یا لوله ای شکل با صدها متر طول، دهها متر عرض و ضخامت کم درصد چند متر تشکیل می شوند و کانسارهای آبراهه ای و مسطح نیز مطرح اند ولی اولویت چندانی ندارند و بیشتر حالت مانتو دارند.
ذخایر عدسی
ذخایر ماسیوسولفاید
ذخایر ماسیوسولفاید دارای مشخصات زیرمی باشند. ۶۰-۲۰% سولفید، همزمان با تشکیل سنگهای آتشفشانی زیردریایی، شکل عدسی، بافت تودهای و مواد معدنی همراه با مس، روی، سرب، نقره و طلا می باشد.
اقسام تکتونیکی کانسارهای ماسیوسولفاید
از لحاظ تکتونیکی این کانسارها را به دو دسته کانسارهای ماسیوسولفاید واقع در محل گسترش کف اقیانوسها، ماسیوسولفید همراه با روشهای فرورانش ماسیوسولفایدها به نوع کروکو همراه با سنگهای آتشفشانی اسیدی تا حد واسط کارک آلکاسن در روشهای فرورانش یافت میشود. ماسیوسولفاید نوع قبرس همراه سنگهای آتشفشانی نوع تولئیتی درزون گسترش کف اقیانوس، نوع پس شی همراه سنگهای آذرآواری و سنگهای آتشفشانی مافیک یافت می شود.
عدسی های کرومیت یا کرومیتهای تیپ آلپی
همراه با مجموعه های افیولیتی در کمربند آلپ هیمالایا یافت می شوند این کانسارها در لایه جبه زمین تشکیل می شوند و سپس در نتیجهی فرآیندهای تکتونیکی به محیطهای بسیار ناآرام پوسته.ای وارد می.شوند. سنگ میزبان این کرومیتها شدیداً سرپانتینی شده و به شکل نیام یا عدسی یا انبان هستند. جایگاه تشکیل اینها در پشته.های میان اقیانوس یا حوضه.های پشت قوسی است سن این کانسارها پالئوزوئیک – مزوزوئیک و ترشیری است. فقط ۲% از ذخایر کرومیت دنیا را می.سازند این کانسارها در اورال روسیه و کلیه کشورهای واقع در کمربند آلپ – هیمالایا از جمله ایران، ترکیه ، عمان، کرومیتهای ایران از جمله آلپی و در سبزوار، نیریز، جنوب شرق خراسان ، بیرجند – بندان شناخته شده.اند.
ذخایر ایزومتریک
ذخایر مس–مولیبدن پورفیری معمولاً تناژ بالایی دارند اما عیار فلز در آنها پایین است (عیار مس حدود ۰.۵ تا ۱ درصد). این کانسارها به شکل بیضی یا بیضی ناقص هستند و گسترش سطحی آنها بیشتر از عمقشان است.
این ذخایر معمولاً به روش روباز استخراج میشوند و مواد معدنی در آنها به صورت پراکنده، رگچهای یا داربستی توزیع شدهاند. سنگ میزبان این ذخایر عمدتاً سنگهای نفوذی با ترکیب شیمیایی حد واسط تا اسیدی هستند که ویژگیهای خاصی مانند بافت پورفیری و خصلت کالکآلکالن دارند.
از نظر زمینشناسی، کانسارهای پورفیری معمولاً در مناطق فرورانش تشکیل میشوند؛ جایی که پوسته اقیانوسی به زیر پوسته دیگر (اقیانوسی یا قارهای) فرو میرود. از لحاظ زمانی، این ذخایر بیشتر مربوط به دورانهای دوم و سوم زمینشناسی هستند.
یکی از ویژگیهای مهم این سیستمها، وجود زونهای دگرسانی است. در این زونها، مواد معدنی در بخشهای مختلف با خصوصیات متفاوت قرار گرفتهاند:
- زون بالایی: در نزدیکی سطح زمین
- زون پتاسیک: که بخش عمده ذخیره معدنی در آن متمرکز است
- زون سرسیتیک: که در قسمتهای پایینتر قرار دارد
نتیجهگیری
در نهایت، اکتشاف معدن به عنوان یک فرآیند پیچیده و چندمرحلهای، نقشی اساسی در تأمین مواد اولیه صنایع و پیشبرد توسعه اقتصادی ایفا میکند. از مرحله پیجویی که جستجوی اولیه برای شناسایی منابع معدنی را شامل میشود، تا مرحله اکتشاف تفصیلی که به ارزیابی دقیق و بررسیهای زیرسطحی میپردازد، هر گام بهطور مستقیم بر موفقیت پروژههای معدنی و بهرهبرداری بهینه از منابع تأثیرگذار است.
استفاده از فناوریهای نوین مانند ژئوفیزیک و ژئوشیمی بهویژه در مراحل اولیه اکتشاف، کمک شایانی به شناسایی و ارزیابی منابع میکند و میتواند اثرات زیستمحیطی را کاهش دهد. همچنین، افزایش دقت و کاهش ریسک در مراحل اکتشاف و بهرهبرداری از منابع معدنی، منجر به کاهش هزینهها و ایجاد فرصتهای شغلی و اقتصادی میشود.
اهمیت اکتشاف معدن تنها در تأمین منابع برای صنایع و پیشبرد اقتصاد کشورها نیست، بلکه از آنجا که فرآیندهای اکتشافی در نهایت میتوانند به بهرهبرداری پایدار از منابع منجر شوند، نقشی محوری در دستیابی به توسعه پایدار دارند. بنابراین، حمایت از پژوهشهای علمی و فناوریهای نوین در این زمینه میتواند آیندهای روشن برای صنعت معدن و کشورهایی که به منابع طبیعی خود وابسته هستند، رقم بزند.
